Lý Toét na Obodo: Abia na Okwu nke Oge A na 1930s Vietnam - Nkebi 2
Hits: 672
George DUTTON
Ga n'ihu…
Phong Ho
Iji mma ọnọdụ Lý Tinye dika agwa ma caricature, ka m buru ụzọ kọwaa ntakịrị akụkọ na Phong Ho. Nke izizi pụtara na Hà Nội na 1932, akwụkwọ akụkọ a nwetara onye ama ama n’oge na-adịghị anya mgbe ọ weghaara ya Nguyễn Tường Tam, nke amara aha ya mara Ndewo Linh. Akụkụ nke mgbawa nke nke ọma akwụkwọ ndị mere na 1930s, Phong Ho E bipụtara ya kwa izu maka afọ anọ na-esote, wepụta mbipụta ikpeazụ ya na June nke 1936.8 Ka ọ na-erule July 1933, akwụkwọ akụkọ ahụ akọbalarị mkpesa kwa izu dị puku iri, na-agba akaebe banyere nnukwu ewu ewu nke sitere na usoro ntụrụndụ na ihe ọhụrụ ya na ọdịnaya ya.9
Peeji nke Phong Ho gosipụtara gburugburu ebe obibi siri ike nke na-eme ka ọgụgụ isi ya pụta ìhè, na-ejikọta ihe akụkọ ugbu a na ndụmọdụ ejiji, ọchị, ihe osise, na akwụkwọ n'ụdị akụkọ mkpirisi akụkọ na akụkọ ọdịnala. O weputara ndi ozo ihe di omimi (lee Ọdịdị 1), ihe mmikọ ahụ, na onyonyo na-egosi ihe onyonyo bidoro.10 Ndi mgbasa ozi nke gosiputara uzo otutu ngwa ahia na aka ahia si diwanye inweta ma di otutu ndi ogha n’etiti ndi bi n’ime obodo. Akwukwo na ihe omuma nke izu ahu bu ihe ndi ohuru site na ejiji ndi Europe rue na anwuru anwuru, ogwu ndi mmadu, ugbo ala, na ije njem. Ya bu na akwukwo “nke ugbu a” nke akwukwo edere bu ihe omuma nke oma na nmekorita nke enyere n’ime ahia.
Phong Ho na Ngabiga Nay (guzobere na 1935) gosipụtara ọchịchọ ha ịnyepụta ụzọ maka mbọ agụmakwụkwọ nke onye nchịkọta akụkọ ya na isi ndị edemede na ndị na-ese ihe ma rụ ọrụ dịka azịza nye akwụkwọ akụkọ ndị ọrụ mmekọrịta guzobere, Nkem Phong [Ifufe si South].11 Odide nke onye omumu ihe omimi nke Francophile Flọm Quỳnh, Nkem Phong (1917-1934) nọchitere anya ụdị ọgbụgba neo-Confucianism nke gbalịsiri itinye ihe ndọrọ ndọrọ ọchịchị na mmekọrịta mmadụ na ibe ya na echiche ahụ ike na-agbanwe ngwa ngwa Vietnamese na 1920s na 1930s.12 Nam Fon's O doro anya na nkwado dị iche iche n'oge a ka na-akwalite ihe ọtụtụ hụrụ ka ndị Confucianist n'oge gara aga dọtara ọkụ Phong Ho's ndị editọ, bụ ndị chọrọ ugboro ugboro igosipụta na Confucianism anọghị na oge mgbanwe.13 Mgbe ogologo na-agba ọsọ Nkem Phong mechara kwụsị ibipụta na 1934, Phong Ho's ndị editọ ji nwayọ dee akwụkwọ banyere ya.
Lý Toét na Caricature
Lý Tinye mbụ pụtara na peeji nke Phong Ho na Mee 26,1933, mgbe anyị hụrụ ya ka ọ na -eche iru na mmiri akụkụ akụkụ akụkụ ya nke gbara gburugburu, na-eju ya anya n'ụzọ dị ịtụnanya a.lee Ọdịdị 2).14
Agbanyeghị na nke a bụ nke mbụ obodo akpọrọ umuntakiri mara aha ya, ọnụ ọgụgụ ahụ ama ama ghọrọrịrị ihe a na-eme mgbe niile na akwụkwọ akụkọ, agbanyeghị n'okpuru aha dị iche.15 Omume archetypal a abụghị nke otu mmadụ kama ọ bụ ụdị ọsọ nke ọtụtụ ndị na-ese ihe na-arụ ọrụ. N'ezie Phong Ho kwa oge na-akpọ ndị na-agụ ya ka ha nyefee Lý Tinye ihe atụ na njakịrị, na ndị ahụ e bipụtara akọpụtara ndị okike ha site na ntinye aka ha, yana oge ụfọdụ ụdị onyinye.16 Ya mere, Lý Tinye Enwere ike ịtụle agwa n'ụzọ ụfọdụ dịka igosipụta ụfọdụ ndị ama ama nkuzi. Ọ bụ ngosipụta nke ọhụụ dị warara nke otu onye na-ekwu maka mmekọrịta ọha na eze kama ọ bụ mmetụta, egwu, na olileanya nke akụkụ sara mbara nke ọha na-agụ akwụkwọ Vietnamese.
Ọ bụ ezie na ọtụtụ ndị atụ tụgharịrị Lý Tinye n'ihi na Phong Ho, ụdị nka a adịghị egosi ngwa ngwa. Agbanyeghị ọtụtụ ụzọ ndị na-eweta ihe dị iche si dị iche, Lý Tinye na njiri mara njiri mara ya ka apiri igosi ya n'uzo ndi ozo ghoro. Dị ka arịrịọ 1933 maka Lý Toét katuunu ichetara ndị nyere aka pụrụ iche: “[A] maka nke Lý Tinye'ihe ndị e ji mara ndị a, ndị a ị maralarị nke ọma. "17 Ya mere, egosiputara ya oge niile na okpu, ogologo uwe, na uwe ndi umuaka ndi obodo. Ọ dịghị mgbe ọ bụ na-enweghị nche anwụ —Oke obula obughi mgbe nile, oji, nke mere ka akara obodo ya n’onye akara, obuna dika osi mara ya dika onye adighi anya n’ebe otutu obodo di. Ọ na-eme ihu ọma, oge ụfọdụ ọ na-eme ọfụma. N'ụzọ dị otu a, a ga - amata ya ngwa ngwa, ma onye akpọpụtara ya ozugbo ma ọ bụ na akọwapụtaghị ya.
Lý Tinye bụ ihe atụ nke ihe ọhụrụ na akwụkwọ akụkọ Vietnamese, nke caricature. Iwebata caricature na peeji nke Phong Ho na ngosipụta nke mechara Lý Tinye bụ, n'ọdịdị ọ bụla Ndewo LinhỌmụmụ ihe ọmụmụ na France n'oge ngwụcha afọ 1920 na mbido afọ 1930. N’oge a Ndewo Linh ekpughere ọdịnala French nke caricature nke nwere, ọkachasị kemgbe Mgbanwe Ọchịchị France, rụrụ ọrụ dị ka ụgbọala maka ịkọtụ nkọwa na mmekọrịta mmadụ na ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Ndewo Linh odi ka odi ka ndi ohuru ohuru (ndi mmadu)1915) akwukwo Ndị Canard Enchaine [Chained Duck], nke ama ama maka iji ozu na-ekwu maka ọtụtụ ihe dị ugbu a.18 Ọ bụ ezie na ọdịnala French nke caricature bụ nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ukwuu, n'agbanyeghị, na mgbe ụfọdụ katọn Phong Ho nyere nkọwa siri ike banyere ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke oge a, Lý Toét katuunu ha jiri aka ha mee ihe gbasara ndọrọndọrọ ọchịchị, na-ahọrọ kama ịkatọ ndị obodo na ọdịnala. Nke a gosipụtara ha abụọ Lý Tinyeike pụrụ iche dị ka akara ngosi nke esemokwu ọdịnala na eziokwu ahụ Akwụkwọ akụkọ Vietnamese, akpan akpan ke edem edere, nwere ịta ụta siri ike, na-eme ka nkọwa ndọrọ ndọrọ ọchịchị n'ụzọ ọ bụla bụrụ echiche dị oke mma.19
The ọdịnala nke caricature, onye nje site na Vietnam site na Ndewo Linh na ikekwe ndị ọzọ, nwetara ala na-eme nri n'ọtụtụ ihe. Nke mbu bu akuko ohuru ya, karie ka onodu nke uwa Media na-ebi akwụkwọ Vietnamese, nke webatara ọtụtụ ihe e si na akwụkwọ akụkọ ọdịda anyanwụ. Nke abuo bụ ihe ọchị, oge ụfọdụ na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, mana ọ na-abụkarị echiche na-atọ ụtọ maka ọha na eze ebe ndị na-agụ ya bi. Ikebịghike ke iwebata caricature, dị ka Marr ekwupụtawo: “[C] ndị na-ese ihe na-eji usoro ọhụrụ a arụpụta ihe dị egwu ma dị egwu. Ezigbo katuunu na-aga n'ihu ihu mgbe ụfọdụ, na-enweghị mgbakwunye na-enyere aka ree akwụkwọ. Ndị na-eme katọn mepụtara ụdị akụkọ ndị a na-ahụ anya iji na-anọchi anya onye ọrụ gọọmentị France, asụsụ Mandarin Vietnam, onye isi obodo [ya bụ, Lý Toét], nwa agbọghọ Westernized, ndị ọrụ ugbo erigbu mmadụ, na ọtụtụ ndị ọzọ. ”20 N'ezie, Lý Tinye dị ka ọnụọgụ nke caricature dabara nke ọma n'ime ibe Phong Ho, nke sitere n'ihu ya ruo na peeji nke ikpeazụ ya jupụtara na katuunu na obere ozu, na-egosi ihe ọ bụla sitere na ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị mba ụwa — Hitler na Mussolini — na ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ndị ọdịnala nke oge a - Trọng Kim na Nguyễn Vän Tâm-N'ihi ụdị ọnụnụ ndị nọchiri anya Lý Toét naanị mana ọtụtụ ndị ọzọ, dịka Marr na-atụ aro.
Nke ato, na dika ihe ozo, otutu akụkụ nke arịrịọ caricature na-ekwu n'eziokwu ahụ bụ na visual yana as satire nwere akụkọ dị ogologo na ọdịnala Vietnamese. N'ime ọtụtụ narị afọ, Vietnamese zụlitere ikike dị ike nke ịkọwa ọnụ ọgụgụ dị iche iche na ndụ niile, ọ bụ ezie na ọ nweghị nke dị irè karịa ọchịchị mmadụ ma ọ bụ ndị isi na-enweghị isi. A na-achịkwa ndị a ọchị n'ọtụtụ akụkọ ọdịnala. Ndekọ ọrụ nke Ụtọ Quỳnh [Nna-ukwu Quỳnh], onye obere agụmakwụkwọ nwere ọgụgụ isi nke na-eme nke ọma na ndọrọndọrọ ọchịchị na nke akụ na ụba, bụ naanị ndị a ma ama na ọdịnala a dị mkpa. Akụkọ ndị ọzọ na akwara a gbasara ọgụgụ Mgbaghara [Nna-ukwu Pig], onye na-anọchi anya onye ọrụ ụlọ ikpe dị ka onye nzuzu, ma na-achọpụta ọtụtụ ụzọ aghụghọ nke nzuzu ya na onye nzuzu jisiri ike zọpụta ya ma na-agbanwe ya ka ọ bụrụ dike na-atụghị anya ya.21 Peter Zinoman ekwuola na onye na - agụ akwụkwọ Văn Tâm hụrụ ọdịiche siri ike n'etiti Mgbaghara na Uhie Na-acha Uhie, udiri udiri agwa n’ime Vũ Trọng Paliteng's Kechie Luck, onye choro otu ihe ahu n’agbanyeghi (ma ọ bụ ikekwe n’ihi) amaghị ama ya.22
Ọ bụ ezie na ọnụ ọgụgụ ndị ama ama ama na-agbakarị akụkọ ọdịnala ma ọ bụ ọdịnala ndị ọzọ, a na-elekwa ha anya mgbe ụfọdụ, n'agbanyeghị nke ahụ, n'ụdị a na-eji osisi egbochi. anụmanụ dị iche iche E jiri ya na-anọchite anya ụwa ụmụ mmadụ. Na eji ụmụ anụmanụ na otu anụmanụ iguzoro mmadu bụ, n'ezie, ụzọ iji nye nkọwa dị nro n'ụzọ a ga-enwe nghọta karịa n'igosipụta na ndị isi ikike na-awakpo ya. N'ọnọdụ ọ bụla, ihe nnọchi anya nke ndị ọrụ gọọmentị ma ọ bụ nke ndị isi obodo dị ka ụmụ anụmanụ bụ ụdị ọzọ iji nye ihe a pụrụ ịkọwa dị ka caricatures. Ọzọkwa, ụdị osisi mgbochi dị otú ahụ pụtara ọbụna na peeji nke Phong Ho, ọ bụ ezie na n'ụdị emelitere, dị ka nsụgharị nke “Agbamakwụkwọ nke oke"(lee Ọdịdị 3, nke gwakọtara ọgbara ọhụrụ (omogbọala, igwe onyonyo, na uwe ndị Westernna ọdịnala (ndị na-agbanyụ ọkụ, oriri agbamakwụkwọ, na iji sọpụrụ ndị mụrụ ha).23
Na ngwụcha, o nwere ike ọ bụghị ihe ijuanya na ihe ọdịnala obodo ndị dịka ndị a kwesịrị ịbụ ihe dị mkpa ma ọ bụrụ na mgbe ụfọdụ aghụghọ, akụkụ nke akwụkwọ akụkọ ọhụụ dịka Phong Ho. Ihe ndị a gosipụtara ogbe obodo nke opekata mpe ụfọdụ ndị bi na obodo 1930, na eziokwu bụ na ọtụtụ ndị bi n'obodo ukwu bụ ndị sitere na ime obodo na nso nso a, na dị ka nke ahụ ga-enwe obi ụtọ maka ihe ọchị obodo ha na-agakọ, ọ bụrụgodị na mmalite ya bụ oge ụfọdụ. kpuchie.24 N'ihi ya, Lý Tinye na mpaghara Caricature ka ukwuu nke o gosipụtara na ọ bụ obere akụkụ ka a ga-ele anya ọ bụghị dị ka ọbịa kpamkpam na ụdị art dị kama ọ bụ dị ka mmekorita mmiri iyi abụọ: ihe ọdịnala French nke caricature ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ọdịnala Vietnam guzobere ogologo oge. nke ọnụ na visual satire.
Ihe ikpeazu diri arịrịọ nke Phong Ho's atụ —Ma nke ab Lý Tinye ozu ozu na ihe ndi ozo na eserese ndi ozo bu ike ha bu igosiputa mmeghari na ije. Ọtụtụ n'ime klọọkụ ndị a nwere ọtụtụ mpempe akwụkwọ, na-egosi usoro nke ihe onye na-agụ nwere ike iso site na mmalite ha ruo na nkwubi okwu ha. Werefọdụ bụ ndị nwere kọmpat abụọ kwụ ọtọtupu na mgbe ọ gacharaUsoro, ebe ndị ọzọ metụtara ogwe osisi atọ ma ọ bụ karịa ma gosipụta usoro ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ihe oyiyi na-akpụ akpụ. Ọtụtụ katọn ndị a gosipụtara ihe egwu dị na ndụ obodo mepere emepe ugbu a, na-egosi ihe egwu ndị a na onyonyo dị iche iche: ụmụ okorobịa na-akụtu ịnyịnya ígwè ha n'okirikiri atọ; mmadụ na-aga, mkparịta ụka miri emi, na osisi abụọ, wee daa manhole mepere emepe nke atọ.25 Ọbụnadị ọtụtụ Phong Hoa ihe atụ nke jikọtara ihe ngosi otu nwere ike igosi mmegharị n'ihe nke ha na-enye echiche nke ihe ga-eme na-esote: Lý Tinye ihe ụgbọ oloko chọrọ ibido Lý Tinye o nwere ihe gbasara akpụkpọ ụkwụ ya, na ihe ndị yiri ya. Mmegharị si otú a nọchitere anya na ibe ndị e biri ebi Phong Ho na-atụ aro ọsọ, mgbanwe, na ịdị omimi nke mmepe obodo mepere emepe. Foto ndị a emuomiiri, n'ụzọ ụfọdụ, ihe nkiri ọhụrụ, nke na-ewuwanye ewu na Hà Nội ná mmalite 1930s.26
… GTKWUO…
7. Mpempe akwụkwọ dị mkpirikpi bara uru nke ọrụ Nhất Linh na itinye aka na Phong Hóa ka ọ hụrụ na Nguyễn Văn Ký, "Obodo Na-echeta," na Hanoi: Obodo nke dragọn ebili, Ceorges Boudarel na Nguyễn Văn Ký (Lanham, MD: Rowman na Littlefield, 2002), 35-37; lee kwa Creg Lockhart, "Broken Journey: Nhất Linh '' ịga France ',' East Asia History 8 (December 1994): 73-134; ya Jamieson, Vietnamghọta Vietnam, 113-114.
8. Jamieson, Vietnamghọta Vietnam, 102.
9. Phong Hoa, Julaị 28,1933, p. 3; Nguyễn Văn Ký, “Obodo Na-echeta,” 34. Nguyễn Văn Ký na-ekwu na ọnụ ọgụgụ ndị na-agụ maka Phong Ho nke ihe dịka 15,850 ma maka Ngabiga Nay nke 7.850. Nguyễn Văn Ký, La Societe Vietnamienne,
10. Ihe egwuregwu mbụ a tụrụ atụ, dịka ọmụmaatụ pụtara na Machị 17,1933 ( 15) n'okpuru okwu “Xếp Chữ Ô” [lit. “Debe akwụkwọ ozi ndị ahụ n'ime igbe ndị ahụ”] ma tinye nkọwa zuru ezu banyere otu egwuregwu mgbagwoju anya ndị a si arụ ọrụ. Mgbe nke a rụtara, isiokwu a bụ ihe dị adị na peeji nke Phong Ho.
11. Akwụkwọ abụọ ahụ juputara na 1935, mana Ngabiga Nay nọgidere na-ebipụta mgbe Phong Ho emechi n’afọ na-eso ya.
12. Hue-Tam Ho Tai, Radicalism na Mbido nke Mgbanwe Vietnamese (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1992)), 49.
13. "Tự Lực Văn Đoàn," Phong Hóa, Machị 2,1934, p.2.
14. Phong Hóa, Mee 26,1933, p. 5.
15. Maka ihe ndị ọzọ na mbido Lý Toét, lee Nguyễn Văn Ký, La Society Vietnamienne,
16. Dịka ọmụmaatụ, lee arịrịọ maka onyinye Lý Toét na Phong Hóa, Disemba 15,1933, p. 6. David Marr rụtụrụ aka na ụwa ọhụụ nke akwụkwọ e hibere nnọkọ ọ bụghị naanị maka ndị na-agụ ya kamakwa maka ndị edemede na ndị na-ese ihe, yana ibe akwụkwọ Phong Ho, dị ka nke ọtụtụ akwụkwọ ndị ọzọ n'oge a, gosipụtara onyinye nke ndị na-agụ ya ugboro ugboro (Marr, “A Passion for Modernity,” 261).
17. Phong Hoá, December 15,1933, p. 6.
18. Nguyễn Văn Ký,Obodo Na-echeta, ” Fora nyocha zuru ezu banyere mmalite akwụkwọ akụkọ ahụ, lee Laurent Martin, Le Canard enchaine na les Fortunes de la vertu: Akwukwo nke Histoire d'un satirique 1915-2000 [The Chained Duck or the Fortunes of Virtue: History of a Satirical Journal, 1915-2000] (Paris: Flammarion, 2001), ọkachasị isi nke 1 na nke 2. Fora karịa izugbe gbasara ọdịnala French nke satirical caricature, lee Robert Justin Goldstein, Nnyocha nke Caricature ndọrọ ndọrọ ọchịchị na narị afọ nke iri na itoolu 'France (Kent, OH: Kent State Univeisity Press, 1989); David S. Kerr, Caricature na Omenala Ọchịchị Ndị France, 1830-1848: Charles Philipon na ndi Illustrated Press (Oxford: Clarendon Press, 2000).
19. Ya mere, katọn ndị Lý Toét enweghị ike ịhụ dị ka ọmụmụ na Vietnam nke nkatọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị ọgbara ọhụrụ, dị ka a hụrụ na ebe dị ka Indonesia, n'agbanyeghị oge ụfọdụ na narị afọ ahụ, ka Benedict Anderson kọwara. Benedict Anderson, “Cartoons na Ncheta: Mgbanwe nke Nkwurịta Okwu Ọchịchị n'okpuru Iwu Ọhụụ,”Na ike ndọrọ ndọrọ ọchịchị na Nkwukọrịta na Indonesia, wdg. Karl D. Jackson na Lucian W. Pye (Berkeley na Los Angeles: Mahadum California Press, 1978Dịkwa, 286-301.
20. Marr, “Mmasị maka Oge A,” 261-262.
21. Ka ihe atụ nke Trạng Lợn akụkọ nwere ike ịchọta na Hữu Ngọc, Ihe osise maka eserese nke Omenala Vietnamese (Hà Nội: Thế Giới Ndị mbipụta, 1998), 761-764; iji nwetakwuo ihe ọmụmụ banyere satire Vietnamese, lee peeji nke 616-618.
22. Peter Zinoman, mmeghe nye Kechie uzo, nke Vũ Trọng Paliteng, ed. Peter Zinoman, trans, nke Nguyễn Nguyệt Cầm na Peter Zinoman (Ann Arbor: Mahadum nke Michigan Press, 2002), 13.
23. Phong Hóa, December 1,1933, p. 1.
24. Na ntoputa nke onu ogugu buru ibu n’ime obodo na Hanoi, lee Zinoman, nnabata ya Kechie Luck, 7; lee kwa Creg Lockhart na Monique Lockhart, iwebata Ìhè nke Isi: atọ Vietnamese Classics (Kuala Lumpur: Mahadum Oxford University, 1996), 9-11. Ọtụtụ n'ime Fon Ndị isi ode akwụkwọ Hóa bụ ndị nwere mpi n'ime ime obodo, ọ bụ ezie na akụkọ ziri ezi banyere akara ngosi nke akwụkwọ edemede ndị siri ike ịkọwa.
25. Dịka ọmụmaatụ katuunu mkpọka ụgbọ ala, hụ Phong Hóa, Septemba 29,1934, p. 1; na Ọktọba 13,1933, p. 8; maka katuho mkpuchi nke manhole, lee Phong Hóa, August 18,1933, p. 13.
26. Sec, ọmụmaatụ, Nguyễn Văn Ký, La Societe Vietnamienne, 181-191, nke kwuru na egosiputala ihe karịrị narị ise fim na Hanoi n'etiti 1937 na 1938.
GỤỌ ỌZỌ:
Lý Toét na Obodo - Nkebi nke 1
Lý Toét na Obodo - Nkebi nke 3
Lý Toét na Obodo - Nkebi nke 4
Lý Toét na Obodo - Nkebi nke 5
BAN TU THU
11 / 2019