Hits: 94

     IN'ụbọchị gara aga, egwuregwu kite bụ asọmpi n'ezie, ihe nrite a na-enye ndị meriri na-abụkarị nke bara uru.

             Dị ka ihe akaebe, otu onye nwere okwu nkịtị:

"Jisie eriri ahụ ike /Ka m dị cho chắc
Na-akpali ya mgbe niile /Lúc lắc cho đều
Ka m wee fepu kite /Để bo đám riêu ¹
Iji nweta osikapa maka gị / Kiếm gạo cơm ăn."

    An'oge ugbu a, na Obodo Vo-Duong (nke a na-akpọ obodo Tri, Bắc Ninh Province), ndị mmadụ ka na-ahazi kwa afọ, na mmalite nke okpomọkụ a asọmpi egbe. Ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke ndị amateur pụrụ iche na egwuregwu a na-ekere òkè na ya.

     Kites bụ ihe egwuregwu nke ndị na-ahụ maka ihe ga-emerịrị, ndị nwere ọgụgụ isi n'ime ya yana n'usoro ịkwọ ụgbọ mmiri.

     Tụdọ a na-eji ebuli obere egbe bụ nke dị mkpa lamela nke “Jiang" (Dendrecalamus patelaris), nke enwere ike iji owu ma ọ bụ eriri silk dochie ya.

     WIh nnukwu kites, ime ụdọ na etiti ahụ chọrọ ọrụ ogologo oge nke ọma, gụnyere ịkpachara anya.

     IN'agbanyeghị nnukwu ọdịiche dị n'etiti nnukwu na obere kites, mmadụ nwere ike ịmata ọdịiche dị n'ụdị isi abụọ: ndị nwere ọdụ, na ndị na-enweghị ọdụ.

     WYa bu ndi Vietnamese, umu anu nile enweghi otu udi ndi mmadu na-enye ha. Ha na-egosi isiokwu na ụdị dị iche iche, ọtụtụ n'ime ha na-anọchi anya kpakpando na anụmanụ.

     Wn'agbanyeghị ụdị ha nwere ike ịbụ asị, ha nwere free nke ejiri achara wee kpuchie ya "gi ban" (akwụkwọ osikapa). Obere eriri a na-akpọ "lẹo” na-ekekọta, na leta Y-ụdị, kpọmkwem na ha n'etiti akụkụ. Ọtụtụ n'ime kites bụ ndị na-egwu egwuregwu na-eme, na-abụkarị ndị ọkachamara, ọ dịghịkwa nke a na-ere ere.

(Dabere na isiokwu nke Mr. Ngô Quý Sơn, nke Indochina Institute for the Studies of Man bipụtara)

 

I. Ngba na-enweghị ọdụ

a. Nke kacha nta /Ị mara

    Tọ “Ị mara” ka a na-akpọ obere kite. Ọ dị ka oviform nwere nku elongated. Anyị nwere ike izute nnukwu "Ị mara”, ụfọdụ ruru mita atọ n’ogologo na otu mita n’obosara. Enwere ike ibuli ụdị egbe dị otú ahụ ma fega nke ukwuu, naanị ekele maka ike nke ụmụ okorobịa siri ike.

 

 

 

 

 

 

b. Moor-hen's wing kite /Ị nwere ike

     Tọ “Ị nwere ike” ka e ji usoro mkpara achara abụọ na-agbakọta n’etiti. Usoro kwụ ọtọ nwere ọdịdị nke 8. Onye kwụ ọtọ nwere oval na akụkụ ya dị elu, na square na isi ya.

Fig.2: Moor.hen-kite

 

c. Azụ azụ / Diều con cá

Fig.3: Azụ-akpa

     TỤdị kite ya na-eme ka azụ abụọ, jikọtara ya n'akụkụ. Otu na-ekekọta akwụkwọ n'ime azụ abụọ ahụ ma jiri ihe osise chọọ ha mma ka e wee nye ihe egwuregwu ụmụaka ahụ ọdịdị azụ̀ abụọ jikọtara ọnụ.

 

d. Butterfly kite /Diều con bướm

     On isi urukurubụba, otu na-edozi achara abụọ gbatọrọ agbagọ ma dị gịrịgịrị, na-anọchite anya antenna ụmụ ahụhụ.

Fig.4: Butterfly-kite

 

e. Crow kite / Diều con quạ

   

 

 

 

 

Tọ “Ị nwere ike” ọ fọrọ nke nta ka ọ dị ka egbe nru ububa. Naanị ihe dị iche bụ na "Ị mara” enweghị anya, enweghị ụkwụ, enweghịkwa nyocha. Ahụ ya na-adị ka triangle ogologo karịa.

 

 

 

f. Character "thập" kite /Diều chữ thập

   Tnke ya bụ ụdị egbe kachasị mfe, nke ụmụaka na-erubeghị afọ iri na-efe. Oghere ya nwere achara abụọ e kekọtara n'obe. Mpempe achara kwụ ọtọ dị ntakịrị ogologo karịa nke kwụ ọtọ.

 

g. Ohiri isi / Diều cai gối

Fig.7: Ohiri isi

   TỤdị igbe ya bụ otu ihe ndị Europe (*). Ọ nwere ọdịdị nke ihe a na-akpụ akpụ na ámá abụọ e ji obere mkpanaka achara anọ jikọta ya, na-eme etiti ya. A na-eji akwụkwọ nwetaghachi akụkụ abụọ ahụ. Akụkụ nke fọdụrụ bụ ihe efu, na-enweghị ọkpụkpụ azụ na ọ dịghị ọdụ. A na-efe efe ohiri isi n'ime obodo ndị dị na Nam Định.

 

II. Kites na ọdụ

a. Plank-bed kite /Diều cánh phân

    TỤdị egbe ya nwere ọdịdị nke rectangle, na-ehulata ntakịrị na nsọtụ ya abụọ. Eku ya dị nnọọ mfe. Otu na-ejikọta eriri na akụkụ ya dị ala, dị ka ọ na-adị na ụdị ndị ọzọ niile, na n'ikpeazụ, otu na-ejikọta ya ọdụdụ nke akwụkwọ mpempe akwụkwọ na-ejikọta na obere akụkụ achara.

 

b. Ọnwa kite /Ị maghị

    TỤdị egbe ya nwere ọdịdị okirikiri ma mejupụtara mkpanaka kwụ ọtọ nke edobere okirikiri achara na ya. Eji ogologo ọdụ mechie ya.

 

c. Scolopendrium kite /Ị nwere ike

    Tụdị egbe ya dị oke oke ma hụ na ọ na-efe n'akụkụ ebe ahụ obodo Nam Định, n'ikpere mmiri nke Osimiri Hoang. Ụfọdụ ndị mmadụ kwenyere na ọ bụ ihe ndị China mepụtara, nakwa na a na-akpọ ya n'ihi na, ozugbo ebuliri ya n'ikuku, ọ dị ka nnukwu scolopendrium.

     Ona akụkụ achara nke otu mita n'ogologo, otu na-ejikọta okirikiri achara ise nke akụkụ dị iche iche.

    To nnukwu okirikiri n'etiti bụ anụ imi. Okirikiri abụọ pere mpe n'akụkụ abụọ nke imi anụ ahụ bụ anya nke scolopendrium. Okirikiri abụọ ọzọ kacha nta, etinyere na mpụga anya abụọ, bụ ntị nke scolopendrium. N'okpuru imi, mmadụ na-ejikọta arc arc iji chọpụta egbugbere ọnụ dị elu nke scolopendrium, na n'okpuru anya, otu na-edozi arc ọzọ ka ukwuu iji gosipụta egbugbere ọnụ ya dị ala.

    Bn'azụ imi scolopendrium bụ usoro okirikiri ndị ọzọ nke ọnụọgụgụ dị iche n'etiti iri ise ruo iri isii n'ime ha, n'ogologo na-eru, mgbe ụfọdụ, mita iri ise. Okirikiri ndị a nwere otu ụdị ya na imi, ma ejiri eriri atọ jikọta ọnụ. N'akụkụ nke ikpeazụ, otu na-ejikọta ibe abụọ nke akwụkwọ ma ọ bụ silk dị ọkụ, na-eme antennae nke ọdụ anụ ahụ. A na-eji akwụkwọ gbara ọkpụrụkpụ were nwetaghachi elu niile gbara okirikiri, kpuchie ya na gluu persimmon, ma ọ bụ jiri silk nke na-adịghị adị. Dị ka ihe pụrụ iche, ụdị kite a dị iche na nke ọ bụla n'ime ụdị ndị ọzọ a kọwara n'elu, ọ bụghị nanị n'ihi na ọ dị ukwuu ma dị mgbagwoju anya, kamakwa n'ihi njikwa na ime ya; N'ikpeazụ, n'ihi ọdụ ya, dị ka, n'eziokwu, otu oge na-efe efe na ikuku, ọdụ a, kama ịdakwasị, na-efega elu na mbara igwe, dị elu karịa isi ya.

 

ndetu :
¹: "dị mma” na Vietnamese pụtara ife egbe elu n'ezie na mbara igwe.
²: Ana m ekele Mazị PAUL LEVY, Onye isi ngalaba mmụta ihe ochie nke ụlọ akwụkwọ French nke Far-Eastern, onye nweworo obi oma nke ịgwa m gbasara myiyi a.

ndetu :
◊ Isi mmalite: Ntọala nke "Akwụkwọ anọ nke Tết", Ịnyịnya. si. Dọkịta na History NGUYỄN MẠNH HÙNG, Onye isi oche nke Institute of Vietnam Studies.

BAN TU THU
5 / 2023