N'ịchọ ndekọ usoro ọmụmụ nke mmadụ abụọ ahụ - LÝ TOÉT & XÃ XỆ

Hits: 84

     Lý Toét na Xã Xệ bụ mmadụ abụọ na-enweghị atụ. Ha nwere mkpụrụedemede yiri ya mana ha nwere ogo dị iche iche: Xã Xệ na-atọ ụtọ (Fig 1), ite afọ, nke nwere agba na-enweghị ajị agba, na isi nkwọcha dị ka aki oyibo, na-enwe naanị eriri mmiri mmiri pụrụ iche na ya.

 

 

     As maka Lý Tinye, ọ dị nro dị ka kreenu ma dịkwa gịrịgịrị dị ka azụ azụ kpọrọ nkụ, ya na ajị agba ya ole na ole na bọlbụ galik ya dị ka chignon. Mgbe ọ bụla ọ gara, Lý Tinye na-eyi uwe mba mgbe niile, ọ dịghịkwa ada ada weta nche anwụ ya.

     Tọ bụ ndị na-agụ akwụkwọ Phong Ho (Ụkpụrụ na omenala) magazin a na-enwe kwa izu n’oge ahụ na-ezutekarị mmadụ 2, bụ́ ndị na-akwụwa aka ọtọ na ndị oké ọhịa, ndị na-apụta mgbe nile dị ka ụmụnne abụọ nke akpanwa, ndị a mụrụ na North. Nke Phong Ho magazin kwa izu (Fig 2) bụ akwụkwọ akụkọ na-atọ ọchị, nke ndị ahụ bipụtara Ịựụ Ọăụ (Ndị otu akwụkwọ na-akwado onwe). Mgbe e mesịrị, mgbe kwa izu magazin phong Hóa ghọrọ Ngabiga Nay ( Magazin Ngay Nay ), ndị mmadụ abụọ ahụ e kwuru na ha ka na-ekere òkè bụ́ isi na magazin ahụ a ma ama.

    DUe na eziokwu ahụ, na gbasara ịdị adị nke ndị isi abụọ a, ndị na-agụ akwụkwọ na ọbụna ndị Ịựụ Ọăụ emezighị emezi mgbe ọ na-ekwu maka ndị na-ese ihe abụọ mụrụ ha.

 

 

    Tlee, kedu ihe anyị maara gbasara akwụkwọ ọmụmụ nke mmadụ abụọ a? Ịchọ mmalite ha yiri ka ọ bụ ihe na-atọ ụtọ.

    Aihe dị ka afọ 70 gara aga, na Phong Hóa akwụkwọ akụkọ kwa izu ha haziri asọmpi maka ịse ihe osise na-atọ ọchị. N'oge ahụ, onye edemede Ezigbo – pen aha nke Le minh Duc – Oriakụ Lani LanNwanne nwoke na onye nchịkọta akụkọ nke akwụkwọ akụkọ satirical a ma ama na ndịda, bụ onye nwere nkà caricaturist, ezipụla ihe osise na North ka ọ sonye na asọmpi ahụ (*). Ihe osise a na-egosi Lý Tinye na Xã Xệ (Fig 3) guzo n'elu àkwà mmiri dị arọ na n'okpuru ya, otu onye na-ahụ isiokwu na-esonụ: "Xã Xệ: Ọfọn Bác Lý (Mr. Lý): Ọ bụrụ na anyị atụlee wee kee abụọ, nsogbu agaghị adị ma ọlị.! ”

 

 

    Tọ pụtara oké ọdịiche dị n'etiti arọ nke abụọ ndị a personages' ahu mejupụtara ndị na-atọ ọchị na ọchị nke mere ọcha a ọdịdị n'oge ahụ. Kedu ka esi ekewaa ibu nkịtị ụzọ abụọ? Eserese ahụ a kpọtụrụ aha n'elu emeriela ihe nrite mbụ wee bipụta ya na Phong Ho's n'ihu-ibe (anyị na-eleghara ọnụ ọgụgụ nke okwu ahụ anya).

    FN'oge ahụ, ọdịnihu nke mmadụ abụọ a dị iche na-ejikọta ibe ha - Yiri ihe nkiri na-atọ ọchị "Abụba na Agba” si France banye n'obodo anyị n'ime afọ 30 ma ọ bụ 40. Ma site n'oge ahụ gaa n'ihu, mmadụ abụọ ahụ u na Xã e jiri ya mee ihe Tự Lực Văn Đoàn otu edemede, na nwa ahụ "Xã Xệ” mgbe a mụrụ ya, e nyere ya aha nna kuchiri ya kama aha nna ya.

 

    Asa pụrụ iche feature, a ọnụ ọgụgụ nke ndị na-agụ, na-enwe ụfọdụ rudiments nke eserese, nakwa chaffed ndị abụọ resourceful personages, na-eme ka French Orientalists na-ewere ha dị ka ndị nnọchiteanya nke Vietnamese nkịtị.

    Tọ na-egwu ọnụ ọgụgụ ahụ "onye na-amu amu” gbadoro ụkwụ na àgwà mbụ nke ndị ahụ e kwuru n’elu – dịka ọmụmaatụ, ha dọtara isi nke. Xã Xệ ma mee ka ọ dị ka isi ezì a ṅara n'ọkụ. Ma ọ bụ nnọọ witty mgbe ntutu pụrụ iche na Xã XệIsi ya dị ka ọdụ ezi.

    Lna-aga n'ihu, na-agbaziri onyonyo ekwuru, na Akwụkwọ akụkọ egwu (Live). na mbụ Saigon atụnyere otu mgbe n'ihu ọha onye nta akụkọ Tô Vân'isi isi na ukwu nke mara mma Onye na-eme ihe nkiri Thẩm Thúy H. Ejila ụzọ atụnyere nke a dị iche onye na-ede uri Trần Tế Xương :

"N'oche ya ka nwanyị France weliri arse ọbọgwụ ya. /Trênghế bá đầm ngoi ít vịt.
N'ime ogige ahụ, onye nyere ikike kụwara isi dragọn ya. /Dưới sàn ông Cụ ngổng đầu rồng"

 

   

    PAinter Bút Sơn werela Xã Xệ na Hanoi ime ka amara ya Lý Tinye, ya mere, mgbe a na-akpọghachi ya na South, Xã Xệ werela Lý Tinye ya na ya. N'ihi ya, Lý Tinye na Xã Xệ apụtawo na Trao Phúng (Satirical) magazine na Chere Xuân (Na-achị ọchị n'oge opupu ihe ubi) magazine, dị ka e gosiri ha ka ha nọ ọdụ n’elu ute na-aṅụkọ ọnụ. Lý Tinye wụsara ihe ọṅụṅụ maka Xã Xệ ma gụọ ya Nke ahụabụ abụ:

"Ndụ ọ na-asọ oyi ka ọ bụ na ọ bụghị asị /Đời đáng chán hay không đáng chán.
Na-ebuli iko mmanya na-atọ ụtọ, ana m ajụ naanị enyi m gbasara nke ahụ /Cất chén quỳnh riêng hỏi bạn tri âm. "

    Tọ bu kwa iko manya-vine ka emere ka ọ di elu, ma n'amaghi-ama ama ama miri Xã Xệisi. Nzuzu gara n'ihu na-eso mmadụ abụọ ahụ na-aga ogbe ndịda, ma kpatara ya Lý Tinye ime ka ihie ụzọ dị ka, mgbe ọ hụrụ uwe akwa a tụfuru atụfu na ụfọdụ nko na-esi na ihe mkpofu pụta, o mehiere ha maka mushrooms ma chọọ iburu ha n'ụlọ ka ọ bụrụ titbits.

 

   

    ASa pụrụ iche atụmatụ, e nwere a pụtara rụrụ arụ comical image, na-egosi a idaha nke Lý Tinye na-ebu karama gaa zụta mmanya. Ka ọ na-aga, ọ na-adị ya na mberede ka ọ na-ewe iwe ma na-elegharị anya maka ebe kwesịrị ekwesị mgbe ọ hụrụ onwe ya na-eche ihu "emela ihe ojoo” akara. O meghere okpu ahụ wee were iwe n'ime karama ahụ ka ọ na-agwa onwe ya okwu:

"Olee otú ha ga-esi machibido m: Anaghị m ewe iwe na-ezighị ezi n'èzí ma ọlị".

 

 

    Tọ echiche na echiche ndị a kpọtụrụ aha n'elu bụ nke onye edemede Tú Kênh, ma dị ka anyị consulting ụfọdụ ndị ọzọ, nsụgharị dị nnọọ iche, dị ka a na-akpọ ndị mmadụ kweere na Lý Tinye na Xã Xệ e kere mbubreyo ama onye na-ese ihe Nguyễn Gia Trí (?) onye ji ihe onyonyo edebanyere ihe atụ ya dịka Rigt or Gtri (site na aha ya Gia Trí).

    Among ndị na-ese ihe maka Akwụkwọ akụkọ Phong Hóa, e wezụga onye na-ese ihe Nguyễn Gia Trí, e nwekwara onye esere Tô Ngọc Vân onye bịanyere aka na aha mkpịsị akwụkwọ ya Myi My na Tô Tử, na onye na-ese ihe ọzọ bịanyere aka na ya Ông Sơn – pen aha nke Onye edemede Nhất Linh. Ya mere, nke nsụgharị bụ nke kasị zie ezie, na anyị kwesịrị ichere echiche nke ndị nta akụkọ na ndị ikom na-ede akwụkwọ bụ́ ndị na-eche banyere onwe ha na ndị na-akpa ọchị mmadụ abụọ.

    Being nwere ike trifle na onwe anyị - na-achị ọchị na naivety latent n'ime onwe anyị na ọnọdụ nke mba anyị na-agbanwe - eziokwu a na-egosipụta a ike, nke dị ka ihe nzuzo na-echebe onwe ngwá agha nke anyị nwere mgbe na-enwe mgbe ihu ọdachi, nke ahụ ga-eme ka anyị ghara ịda mbà.

    While ịchọ ọzọ maka nghọta ka mma nke mmadụ abụọ ahụ Lý Tinye na Xã Xệ, Ebumnobi anyị abụghị maka ikwutọ ndị a nkịtị na ndị dị mfe, ma anyị n'ezie ebumnuche na-eṅomi na mbula na asụsụ na ụda nke dull-ama bourgeois chọrọ ịmụta ime ihe n'ụzọ dị nwayọọ.

ndetu :
¹: Dabere na Tú Kềnh – Anyị kwesịrị imezi njirimara nke Lý Tinye na Xã Xệ - Bịnh Minh (Ututu).
◊ Isi mmalite: Ntọala nke "Akwụkwọ anọ nke Tết", Ịnyịnya. si. Dọkịta na History NGUYỄN MẠNH HÙNG, Onye isi oche nke Institute of Vietnam Studies.

BAN TU THU
5 / 2023