Mgbalị ịmụ banyere AKULKỌ ULBULRUL AKULKỌ AK ofKỌ AK ofKURỌ NSOGBU NKE AKW --KWỌ NSỌ.

Hits: 624

AHU NGUYEN MANH

       Site na iji mụta ihe gbasara ọdịnala mara nka, ihe nketa ọdịnala nke mba anyị, anyị ga eche maka Njikọ Nnyocha Ihe Mere Eme nke Vietnam na ọtụtụ Njikọ Nnyocha Ọchịchị nke ógbè na obodo dị iche iche, yana ọtụtụ ndị ọkà mmụta na ndị isi nke ịgba karat na Vietnam na mba ndị ọzọ. Ọ bụrụ otu a, anyị ejighi n'aka mgbe anyị ga - enwe ike ịnweta ihe ndị bara uru maka ọmụmụ sayensị banyere akụkọ ihe mere eme nke ịgba egwu Vietnamese. Agbanyeghị, ọ bụrụ na anyị ekpokọta naanị akwụkwọ dịnụ echekwara na ebe a na-edebe ihe ndekọ mba, naanị na anyị nwere ike inwe afọ ojuju nwa oge. Ọzọkwa, afọ ojuju nwa oge anyị kacha bụ site n'oge nke feudalism nwere ihe ịgba egwu dị ka akwụkwọ agha n'okpuru usoro Tran. Edebere akwụkwọ ntuziaka ndị agha a maka ndị isi ndị agha na ndị otu ezinaụlọ ka ha na-eme agha agha Giang Vo (Iallọ akwụkwọ mara ihe) (ebe ọ bụ na 1253).

       Ndị isi ndị agha n'okpuru Ọchịchị Tran dị ka Tran Quoc Tuan, Tran Quang Khai, Tran Khanh Du, na Pham Ngu Lao, gbadara n’akụkọ ihe mere eme na ọtụtụ okporo ụzọ na Saigon na obodo ndị ọzọ akpọrọ aha ha. Ndi ndu ndi agha a bibiri ebuso agha nke ndi agha Mongolia. Agbanyeghị, site na akwụkwọ ochie na akụkọ ọdịnala, anyị nwere ike ịnakọta akụ ndị sitere na usoro ihe omume Trieu ruo n'ọchịchị Trung Nu Vuong (Isi okwu Trung) (40-43 AD). Ndị isi ndị nwanyị abụọ a ji ịnyịnya enyí, jiri mma agha, ma duru ndị dike nke nwanyị iji merie ndị agha Dinh.

      n'okpuru Ugwu Dinh (968-980), onye isi ndị agha Ụlọ nke Tien Hoang kụziiri ndị dike otu esi eji mkpịsị osisi - obere rads (dị ka Toan Anh si kwuo). Ọzọkwa, na Ndị eze Le Thanh Ton (1460-1496), ezinụlọ nke eze guzobere ule nka na ọzụzụ agha. O kwesiri iburu n’uche n’oge ahu, enwere ndi agha agha 2,767 na 1,825 n’ime ha maara nka agha. Kemgbe ahụ, a na-asọpụrụ Le Thanh Ton dị ka onye guzobere ọmụmụ nke nka mara mma nke Vietnam site na mbọ ya na-ewulite usoro ọzụzụ nka agha.

       N'oge ọchịchị nke Nguyen Hue (Ụlọ ọrụ Quang Trung), a na-ekwu na ọ mụtara Ndewo Tien (Ngwunye agha nke Chi) na Ugwu Cha Diem (Truong Nwa Mountain Mountain) na Binh Dinh Province with onye isi mara aka aha ya bu Hien (Giao Hien - onye nkuzi Hien). Ka oge na-aga, ọ ghọrọ onye ndu ndị agha ama ama ama meriri ndị agha China. Kemgbe ahụ, obodo nna ya, n'ógbè Binh Dinh, ghọrọ ebe obibi nke ngalaba amaka amara nka (tumadi na An Vinh na An Thai Villages). Ọzọkwa, na 1938, e guzobere ngalaba nka nka Vovinam - Martial Arts nke Vietnam ma ka dị ruo ụbọchị ndị a na Vietnam na ọtụtụ mba gburugburu ụwa.

       Enwere egwu ndi mmadu nke otutu ndi di iche-iche gosiputara oru nke ndi bi n’obodo ha site na omenaala ndi ozo mara ihe agha:

Ai về Bình Đšh mà coi
Con gái Bình Đšh múa roi, đi quyền.
(Ka anyị gaa Binh Dinh
Iji nwee mmasị na ụmụ agbọghọ ndị na-eme okpete na ụdị ịgba egwu)

       Agbanyeghị, mgbe ndị agha France machibidoro ikike Vietnam, a machibidoro ịkụzi ịgba egwu iwu iji gbochie ọgba aghara.

* * *

       N'ihi nnabata oge mbụ site na agha ndị mmadụ nke ogologo oge, Vietnam anaghị enwere ike ịchịkwa alaeze ukwu. Mgbe nke ahụ gasịrị, Vietnam lekwasịrị anya na iwu ntọala nke ọmụmụ ihe agha n'etiti ndị mmadụ ka ngwụsị nke ọchịchị otu puku afọ otu China gachara. Ọzọkwa, site na nghọta ọdịnala nke ntọala falsafar nke Ebe Ọwụwa Anyanwụ ụwa nke China (dị ka Vandermeersch si kwuo¹), mmepe nke ọmụmụ ihe osise Vietnamese na-enwekwa mmetụta nke Confucianism.

       Ofwa nke China nwere ntọala site na nkaaho nke na - edoghi anya Yi Ching. Yin na Yang na Isi Ihe Ise bụ mmalite dị ka atụmatụ iji mepee iwu nke ọha mmadụ. Ikekwe ọ bụ akwụkwọ ochie na nnukwu akwụkwọ banyere echiche ụwa na nkà ihe ọmụma nke ndụ - dị ka iwu na-adịghị agbanwe agbanwe maka nlanarị nke ihe niile e kere eke.

       Ya mere, ọchịchị mba a, ọkachasị mmụọ nke mmụọ, ka ọchịchị ahụ na-enweghị atụ metụtakwara ndụ ndị obodo anyị. Omenala ya na omumu ihe banyere ogugu aghaghi idi adi.

* * *

      Otu akụkụ nke ọha mmadụ chere na Omenala ndị China, ọkachasị ederede asaa nke akụkọ ochie gbasara nka, ana-akpọ asaa Ochie Classics², E ji akwụkwọ ntụzi-akwụkwọ akụzi ihe na ịmụ ihe. Gini mere anyi, Vietnam, ji tinye akwukwo ntu aka nke anyi? Iji zaa ajụjụ a, ka anyị laghachi na akụkọ ihe mere eme nke mba ahụ. Anyị nwere ike ịhụ na ahụrụ ihe akụkọ agha n'ime akwụkwọ akpọrọ Ndewo Kinh (Classics aghana Vo Ta (Esedị Mara Mma Ndị Vietnamese). Vo Kinh bu akwukwo mmuta akwukwo banyere nka Hung Dao Vuong Tran Quoc Tuan anwụ iji zuta ndi dike. Ọ bụ Binh thu yeu luoc (Isi okwu nke usoro agha) ma ọ bụ Binh phap cac nha (Usoro aghanke Tran Hung Dao kwuru okwu ya na "tokpọsa Nye Ndị Okike" na narị afọ nke XIII.

       Nke ozo bu na akwukwo ihe mere eme dere na akwukwo ntuziaka site na Dao Duy Tu (site na narị afọ nke 17A na-akpọ “Ho truong khu co” (Akwụkwọ ntuziaka nke Dao Duy Tu). Ọzọkwa, enwere akwụkwọ ebe nchekwa ndị ọzọ kọwara dị ka njikọta nke usoro nka agha na omume. Enwere ike ịchọta ha na Han-Nom (Ihe odide China na agwa Vietnamese kpochapụwo) akwụkwọ ụlọ ahịa, dịka Vo nghe quoc ngu ca (nkewa di ka AB 597) na ọbụghị nkọwa na-ekwu naanị kamakwa onyonyo, udidi, wdg maka ịkọwa na ịchọ mma.

* * *

… Gara n'ihu…

IHE:
◊ ọgụgụ si isi: vietcadao.com

GỤỌ ỌZỌ:
'  Mgbalị ịmụ banyere AKULKỌ ULBULRUL AKULKỌ AK ofKỌ AK ofKURỌ NSOGBU NKE AKW --KWỌ NSỌ..

'  Mgbalị ịmụ banyere AKULKỌ ULBULRUL AKULKỌ AK ofKỌ AK ofKURỌ NSOGBU NKE AKW --KWỌ NSỌ..

BAN TU THU
11 / 2019